Sütçü Koyun Irkları – Süt Verimi En Yüksek 6 Koyun

Özellikle süt verimi ile ön plana çıkan sütçü koyun ırklarına geçmeden önce ülkemizde koyunculuk ve koyun ırkları hakkında kısaca konuşalım. Koyunculuk ülkemizde hemen hemen her bölgede yaygın olarak yapılmaktadır. Koyunlar et, süt ve yün üretimi için yetiştirilmektedir. Ülkemizde genellikle et verimi amacı ön plana çıkıyor olsa da; özellikle peynir üretiminde yaygın olarak kullanılan koyun sütüne de ihtiyaç her zaman vardır. Ülkemizde koyunculuk genellikle meraya dayalı beslenme şeklinde yapılmaktadır. Süt verimi için uygun ırklar seçerken, koyunun süt verim özelliklerinin yanında koşullara uyum sağlama, dayanıklılık, kuzu verimi gibi diğer özelliklerini de dikkate almak gerekir.

Türkiye 50 milyona yakın koyun sayısı ile koyunculuk anlamında ciddi üretim yapan ülkelerden birisidir. Koyunlar, süt üretimi açısından da verimli hayvanlardır. Fakat burada ırk, yetiştirilme koşulları, bakım ve besleme koşulları gibi diğer faktörlerde devreye girmektedir. Tabi ki bunlardan en önemlisi ırktır. Doğru bir ırk seçimi ile üretim çok daha verimli ve ekonomik olmaktadır. Bu nedenle koyunculuk yapanlar veya yapmayı planlayanlar için ırk seçimi en önemli unsurlardan birisidir. Sütçü koyun ırklarında da durum böyledir.

Koyun Sütünün Özellikleri ve Önemi

Koyun sütü tüm dünyada ve ülkemizde direk olarak nadir tüketilmektedir. İnsanlar çoğunlukla direk tüketim için inek sütünü tercih etmektedir. Koyun sütü ise başta peynir olmak üzere, yoğurt, krema, dondurma gibi çeşitli ürünlerin üretiminde, çeşitli oranlarda kullanılır. Koyun sütü, besleyici bir ürün ve sütten üretilen çeşitli ürünlerinin ana bileşenlerinden biridir.

• Koyun sütü yüksek oranda kaliteli protein içermektedir. Koyun sütündeki protein miktarı ortalama %5 ila %6 arasında değişir.
• Koyun sütü, diğer birçok süte kıyasla daha yüksek yağ içeriğine sahiptir. Koyun sütünde ortalama %6 ila %7 arasında yağ bulunur. Bu nedenle, peynir ve krema gibi yağlı süt ürünleri için tercih edilir.
• Koyun sütü, diğer sütlerdeki gibi süt şekeri olan laktoz içerir. Laktoz, enerji sağlayan bir karbonhidrat türüdür. Koyun sütünde laktoz oranı ise %4 ila %5 arasındadır.
• Koyun sütü başta kalsiyum olmak üzere; fosfor, potasyum, magnezyum ve çinko gibi diğer önemli mineraller açısından da zengindir.
• Koyun sütü vitaminler açısından da zengindir. Koyun sütü A, B ve D gibi çeşitli vitaminleri içerir. Özellikle D vitamini, kalsiyum emilimini destekler ve kemik sağlığının korunmasına yardımcı olur.

Sütçü Koyun Irkları

Sütçü koyun ırkı denildiğinde özellikle süt verimi anlamında gelişmiş ve yüksek süt verimine sahip koyun ırkları anlaşılmaktadır. Bu ırklar genellikle süt üretimi odaklı yetiştirilir ve süt endüstrisi için tercih edilir. Sütçü koyun ırkları yüksek kalitede ve miktarda süt üretimi ile ön plana çıkar. Süt verimi ve kalitesini ırk ile beraber genetik, bakım, beslenme, yaş gibi diğer faktörlerde etkilemektedir. Şimdi tüm dünyada bilinen ve yüksek süt üretimine sahip önemli koyun ırklarından bahsedelim.

Doğu Friz Koyunu (Fries Melkschaap)

Sütçü koyun ırkı denildiğinde dünyada akla ilk gelen ırklar arasında yer alır. Oldukça yüksek süt üretimine ve uzun emzirme süresine sahiptir. Bu ırk Almanya’nın kuzeybatı bölgesi olan Doğu Frizya’dan köken almaktadır. Yüksek süt veriminin yanında, dayanıklılık ve süt kalitesi ile de bilinirler. Ayrıca iyi bir süt yağ oranına sahiptir. Özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika’da oldukça popüler olan sütçü koyun ırklarından birisidir.

Doğu Friz koyunu 200 ile 300 gün süren laktasyon döneminde yaklaşık 300 ila 600 litre süt üretimine sahiptir. Kuzuların emdiği sütler de dahil olmak üzere bazı koyunların süt veriminin 900 litreye ulaştığı görülmektedir. Yapılan bazı bilimsel çalışmalarda ortalama laktasyon süresi 220 gün ve koyun başına süt üretimi ortalama 400 litre olarak tespit edilmiştir. Süper elit dediğimiz çok iyi genetik yapıya ve bakım koşullarına sahip koyunlar 265 günlük laktasyon süresinde 700 litre ile 1000 litre arasında süt üretebilmektedir. Kısacası Doğu Friz koyunu günlük ortalama 3 ila 6 litre arasında süt verimine sahiptir. Süt yağ oranı laktasyonun zirve döneminde %5-6 civarındayken, geç laktasyonda %9-10 civarına çıkmaktadır.

Lacaune Koyunu

Bu ırkın kökeni Güney Fransa’da yer alan Lacaune bölgesidir. İyi bir süt verimi ve yüksek kalitede süte sahiptirler. Ayrıca süt yağ ve protein oranı da bu ırkın tercih sebeplerinden birisidir. Özellikle Fransa ve diğer Avrupa ülkelerinde yaygın olan bir koyun ırkıdır. Fransa’da Rokfor peyniri üretiminde en yaygın olarak kullanılan koyun ırkıdır. Özellikle kapalı sistem koyun yetiştiriciliği yapmak isteyenler için uygun olan ırklardan birisidir.

Lacaune koyununun yaklaşık 170 günlük laktasyon dönemi için ortalama süt verimini 300 ile 350 litre arasında değişmektedir. Fransa’da yapılan bir bilimsel çalışmada seçilen çiftliklerde 174 günlük süreçte ortalama 339 litre süt verimi tespit edilmiştir. Sütçü koyun ırkları arasında ülkemizde karşılaştığımız ve bilinen bir koyun ırkıdır.

İvesi Koyunu (Awassi)

Güney Batı Asya’da oldukça popüler olan, Suriye ve Arap çöllerinde ortaya çıkmış yerel bir koyun ırkıdır. Ülkemizde de oldukça yaygındır. Ülkemiz ile beraber Suriye, Suudi Arabistan, Ürdün, Irak, Suriye, Lübnan, Filistin ve Mısır’da yoğun olarak karşımıza çıkar. Günümüzde Amerika kıtasında da ciddi oranda beslenmeye başlanmıştır. Özellikle kurak koşullara uyum sağlama yeteneği onu sütçü ırklar arasında tercih sebebi yapmaktadır.

İvesi koyununun 180 günlük laktasyon döneminde ortalama süt verimi 200 ile 300 litre arasında değişmektedir. Fakat bu ırk çoğunlukla çok iyi bakım ve besleme koşullarına sahip olmayan yerlerde yetiştirildiği için bu tarz üretimde verim laktasyon başına 60 litreye kadar düşebilmektedir. Tam tersi iyi yönetilen, bakım ve beslemenin iyi olduğu bir üretim sistemi ile gelişmiş bir İvesi koyunu 214 gün laktasyon süresinde 504 litre süt verebilmektedir.

Sakız Koyunu (Chios)

Ülkemizde özellikle Marmara ve Ege bölgesinde en yaygın olarak karşımıza çıkan ırklardan birisidir. Kökeni tam olarak bilinmemek ile beraber Sakız adasının yerel koyunları ile Anadolu’daki Kıvırcık ve Dağlıç ırkları arasındaki melezlemenin sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Sakız koyunu tipik olarak beyaz renktedir ve göz çevresinde, kulaklarda, burunda ve bacaklarda siyah, bazen de kahverengi lekeler bulunur. Bir doğumdaki kuzu verimi 1,5 ile 2,3 arasında değişmektedir.

Sakız koyununun 220 günlük laktasyon döneminde ortalama süt verimi 250 ile 320 litre arasında değişmektedir. Tabi ki bu değerler ideal bakım koşullarındaki değerlerdir. Kaydedilen en yüksek süt üretimi ise 272 günlük laktasyon döneminde 597 litredir. Bu ırkın süt verimi çok üst seviyelerde olmasa da ülkemizdeki en yaygın bulunan sütçü koyun ırklarından birisidir ve ülkemize iyi bir şekilde adapte olmuştur.

Asaf Koyunu (Assaf)

Yüksek süt verimi ve farklı ortamlara uyum sağlaması nedeniyle süt üretimi için popüler olan sütçü koyun ırklarından birisidir. Bu ırk İsrail’de yetiştirilmiş bir melez koyun ırkıdır. İvesi ve Doğu Friesian ırklarının olumlu özelliklerini birleştiren bir ırktır. Özellikle İsrail ve diğer Orta Doğu ülkelerinde yaygın olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek süt üretim potansiyeline sahip bu koyun ırkı üretimde kullanıldığında hem eti hem de yünü açısından da değerlidir. Kısacası bu ırkın genetik yapısı koyun sütü endüstrisinin karlılığına önemli ölçüde katkıda bulunmakta ve oldukça avantajlı üretim imkanı sağlamaktadır.

Asaf koyunu bir laktasyon döneminde 400 ile 500 litre civarında süt üretme kabiliyetine sahiptir. Özellikle uzun laktasyon dönemlerinde süt verimi 800 litreye kadar çıkmaktadır. Aynı zamanda Assaf koyununun ürettiği sütün yağ ve protein açısından zengin olması ve yüksek laktoz içeriğine sahip olması onu peynir ve yoğurt üretimi için ideal kılmaktadır. Ülkemizde kullanılabilecek sütçü koyun ırklarından birisidir.

Langhe Koyunu

Langhe veya diğer bilinen adı ile Langarola koyunu kuzeybatı İtalya’daki Piedmont’a özgü sütçü koyun ırkıdır. Langhe ırkı, İtalyan ulusal koyun yetiştiricileri birliği olan Associazione Nazionale della Pastorizia tarafından soy kütüğü tutulan 17 yerli İtalyan koyun ırkından birisidir. Özellikle bazı yerel peynirlerin üretiminde bu koyun ırkının sütü kullanılmaktadır. Süt üretiminin yanında et üretimi ve verimi anlamında da avantajlı bir koyun ırkıdır. Ülkemizde şu an için çok yaygın olduğunu söylemek doğru olmaz.

Langhe koyununun bir laktasyon dönemindeki süt verimi yaklaşık olarak 200 litredir. Süt yağ oranı ortalama %6 ile %7 arasında süt protein oranı ise %5 ile %6 arasındadır. Bu koyun ırkının sütü çoğunlukla Langhe koyun sütünden yapılan murazzano peyniri yapımında kullanılmaktadır. Şu ana kadar sıraladığımız sütçü koyun ırkları arasında en az yaygın olanıdır.

Sütçü Koyun Irklarının Seçimi

• Doğu Friz koyunu ve Lacaune süt üretimi için en iyi seçimlerdir. Doğu Friz koyununun laktasyon başına 1000 litreye kadar süt ürettiği bilinmektedir. Sütçü koyun ırkları arasında en değerliler bunlardır.
• İvesi koyunları kurak koşullara iyi uyum sağlar. Asaf ile birlikte yüksek süt verimlerinin yanında farklı iklim koşullarına dayanıklılıkları nedeniyle tercih edilebilir.
• Süt üretimini en üst düzeye çıkarmak için birçok faktör etkili olmaktadır. Irkın yanında doğru bakım ve besleme koşullarının sağlanması, düzenli veteriner kontrolü, sağım sırasında uygun sanitasyon ve biyogüvenlik gibi faktörler etkilidir.
• Süt hayvancılığı için ırk seçerken iklim uygunluğu, bölgenizdeki ırkların yoğunlukları ve koyun sütü ürünlerine yönelik pazar talebinin durumu göz önünde bulundurun.

Ülkemizde koyun ırkı seçimi yaparken hem süt hem de et üretimi konusunda avantajlı olan kombine ırkları değerlendirmek faydalı olacaktır. Bazı ırklar farklı iklimlere uyum sağlamalarının yanında ve hem yüksek kaliteli et hem de makul miktarda süt üretme yetenekleriyle bilinir. Bu tarz ırklar daha avantajlıdır.

Tüm dünyada süt üretiminde en çok sığırlar kullanılmaktadır ve dünyadaki süt üretiminin %85 kadarı inek sütüdür. Süt verimi anlamında en ideal sığır ırkları için “Süt Verimi En Yüksek 5 İnek Irkı” konumuzu inceleyebilirsiniz.

Sıkça Sorulan Sorular